ZABURZENIA PSYCHICZNE U DZIECI I MŁODZIEŻY
Organizm ludzki w trakcie swojego życia przechodzi liczne zmiany. Wiele z nich zachodzi w dzieciństwie i obejmuje aspekty poznawcze, emocjonalne, społeczne, biologiczne i seksualne. Zaburzenia okresu dzieciństwa są bardzo często przedłużeniem lub skrajną formą zachowań i emocji, którą wszyscy przeżywamy w naszym życiu. Trudności w diagnozie i interpretacji zaburzonych zachowań dziecka wynikają z niemożliwości pełnego zrozumienia dziecięcej psychiki. Dzieci nie zdają sobie sprawy z własnych problemów psychologicznych, są mniej dojrzałe emocjonalnie, społecznie i poznawczo. Jedynie na podstawie wnikliwej obserwacji oraz rozmowy z dzieckiem jesteśmy w stanie określić granicę oddzielającą zachowania normatywne czy te wynikające z faz rozwoju psychomotorycznego od tych, które dezorganizują codzienne funkcjonowanie, odbiegają od ogólnie przyjętych schematów i wzorów społecznych. To, co w pewnych okolicznościach może być uznane za zaburzenie, w innych może być zwykłym zmaganiem się z normalnymi problemami rozwoju. Konkretny wzorzec zachowania jest lub nie jest uznawany za nieprzystosowawczy w zależności od tego, w jakim okresie życia dziecka występuje.
Zarówno przyczyny, charakter, przebieg jak i sposób leczenia zaburzeń dziecięcych są niezwykle złożone. Kondycję stanu psychicznego można uzależniać m.in. od czynników biologicznych (np. genetycznych, mózgowych), indywidualnych (wynikających z doświadczeń osobistych i uczenia się), rodzinnych i społecznych (jakość wsparcia społecznego) oraz ekonomicznych i środowiskowych (np. status społeczny i warunki życia). Dziecko zaburzone psychicznie ma trudności z realizacją zadań rozwojowych zarówno w obszarze osobistym (budowanie poczucia własnej wartości, poczucia kontroli, nabywania wiedzy i doświadczeń) jak i w obszarze społecznym (budowanie relacji z rówieśnikami, rozwiązywanie konfliktów). Bez względu na model rozwoju psychomotorycznego uznaje się, iż wczesne lata rozwoju maja istotne znaczenie dla późniejszego przystosowania się, a problemy występujące w tym okresie są zwiastunami późniejszego nieprzystosowania.
Dzieci mogą doświadczyć pojedynczego zaburzenia lub więcej niż jednego w tym samym czasie.
Do często występujących zaburzeń zaliczamy:
- zaburzenia lękowe (zespół uogólnionego lęku, lękowe zaburzenie separacyjne, zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne, fobia społeczna),
- zespół nadpobudliwości psychoruchowej (ADHD) i zaburzenia zachowania,
- zaburzenia odżywiania (bulimia, anorexia nervosa, zaburzenia karmienia i odżywiania w okresie niemowlęctwa),
- zaburzenia nastroju i emocji (depresja),
- używanie substancji psychoaktywnych, uzależnienia,
- upośledzenia umysłowe i zaburzenia uczenia się,
- całościowe zaburzenia rozwojowe (Autyzm, Zespół Aspergera, Zespół Retta, Dziecięce zaburzenie dezintegracyjne),
- tiki i zaburzenia wydalania.
Co na powinno zaniepokoić i na co zwracać uwagę?
- Znaczące pogorszenie pracy szkolnej
- Znaczące przybranie na wadze lub jej utrata
- Zmiany w dotychczasowego trybu snu lub jedzenia
- Poirytowanie, nerwowość, złośliwość, mściwość
- Niepokój, niezdolność do znalezienia sobie miejsca i trudności z koncentracją uwagi
- Nadmierne nieposłuszeństwo lub agresja
- Oskarżycielstwo wobec innych osób
- Nadruchliwość, impulsywność
- Bardzo częsty płacz
- Nierealistyczny nadmierny lęk lub niepokój
- Nadmierny lęk związany z oddzieleniem od domu lub osób bliskich
- Uporczywie powracające i niepożądane myśli lub przymusowe wykonywanie danej czynności
- Rzadsze spotykanie się z przyjaciółmi lub ich unikanie
- Poczucie beznadziejności i braku wartości
- Niechęć do chodzenia do szkoły i brania udziału w normalnych zajęciach
- Nadużywanie alkoholu i innych substancji psychoaktywnych
- Uporczywe myśli o zrobieniu sobie krzywdy lub chęci śmierci
- Niezdolność do życia w zgodzie z innymi rówieśnikami
- Nie wykonywanie poleceń, brak reakcji na mowę, błędne odpowiadanie na pytania
- Problemy z czytaniem, pisaniem, liczeniem
- Nieprawidłowe relacje społeczne lub ich brak
- Nieprawidłowy i opóźniony rozwój mowy, mowa „dziwaczna”, stereotypowa
- Sztywność, stereotypowość i powtarzanie się danych wzorców zachowań, zainteresowań i aktywności
- Utrata wcześniej nabytych umiejętności u dziecka
- Występowanie mimowolnych, szybkich, powtarzających się ruchów ciała lub wokalizacji
- Moczenie się nocne, trudności z wydalaniem
- Brak energii i motywacji
Opracowano na podstawie: P.C.Kendall, „Zaburzenia okresu dzieciństwa i adolescencji”, wyd. GWP, Gdańsk 2004r.