ZABURZENIA PSYCHICZNE U DZIECI I MŁODZIEŻY

Organizm ludzki w trakcie swojego życia przechodzi liczne zmiany. Wiele z nich zachodzi w dzieciństwie i obejmuje aspekty poznawcze, emocjonalne, społeczne, biologiczne i seksualne. Zaburzenia okresu dzieciństwa są bardzo często przedłużeniem lub skrajną formą zachowań i emocji, którą wszyscy przeżywamy w naszym życiu. Trudności w diagnozie i interpretacji zaburzonych zachowań dziecka wynikają z niemożliwości pełnego zrozumienia dziecięcej psychiki. Dzieci nie zdają sobie sprawy z własnych problemów psychologicznych, są mniej dojrzałe emocjonalnie, społecznie i poznawczo. Jedynie na podstawie wnikliwej obserwacji oraz rozmowy z dzieckiem jesteśmy w stanie określić granicę oddzielającą zachowania normatywne czy te wynikające z faz rozwoju psychomotorycznego od tych, które dezorganizują codzienne funkcjonowanie, odbiegają od ogólnie przyjętych schematów i wzorów społecznych. To, co w pewnych okolicznościach może być uznane za zaburzenie, w innych może być zwykłym zmaganiem się z normalnymi problemami rozwoju. Konkretny wzorzec zachowania jest lub nie jest uznawany za nieprzystosowawczy w zależności od tego, w jakim okresie życia dziecka występuje.

Zarówno przyczyny, charakter, przebieg jak i sposób leczenia zaburzeń dziecięcych są niezwykle złożone. Kondycję stanu psychicznego  można uzależniać m.in. od  czynników biologicznych (np. genetycznych, mózgowych), indywidualnych (wynikających z doświadczeń osobistych i uczenia się), rodzinnych i społecznych (jakość wsparcia społecznego) oraz ekonomicznych i środowiskowych (np. status społeczny i warunki życia). Dziecko zaburzone psychicznie ma trudności z realizacją zadań rozwojowych zarówno w obszarze osobistym (budowanie poczucia własnej wartości, poczucia kontroli, nabywania wiedzy i doświadczeń) jak i w obszarze społecznym (budowanie relacji z rówieśnikami, rozwiązywanie konfliktów). Bez względu na model rozwoju psychomotorycznego uznaje się, iż wczesne lata rozwoju maja istotne znaczenie dla późniejszego przystosowania się, a problemy występujące w tym okresie są zwiastunami późniejszego nieprzystosowania.

Dzieci mogą doświadczyć pojedynczego zaburzenia lub więcej niż jednego w tym samym czasie.

Do często występujących zaburzeń zaliczamy:

• zaburzenia lękowe (zespół uogólnionego lęku, lękowe zaburzenie separacyjne, zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne, fobia społeczna),
• zespół nadpobudliwości psychoruchowej (ADHD) i zaburzenia zachowania,
• zaburzenia odżywiania (bulimia, anorexia nervosa, zaburzenia karmienia i odżywiania w okresie niemowlęctwa),
• zaburzenia nastroju i emocji (depresja),
• używanie substancji psychoaktywnych, uzależnienia,
• upośledzenia umysłowe i zaburzenia uczenia się,
• całościowe zaburzenia rozwojowe (Autyzm, Zespół Aspergera, Zespół Retta, Dziecięce zaburzenie dezintegracyjne),
• tiki i zaburzenia wydalania.

Co na powinno zaniepokoić i na co zwracać uwagę?

• Znaczące pogorszenie pracy szkolnej
• Znaczące przybranie na wadze lub jej utrata
• Zmiany w dotychczasowego trybu snu lub jedzenia
• Poirytowanie, nerwowość, złośliwość, mściwość
• Niepokój, niezdolność do znalezienia sobie miejsca i trudności z koncentracją uwagi
• Nadmierne nieposłuszeństwo lub agresja
• Oskarżycielstwo wobec innych osób
• Nadruchliwość, impulsywność
• Bardzo częsty płacz
• Nierealistyczny nadmierny lęk lub niepokój
• Nadmierny lęk związany z oddzieleniem od domu lub osób bliskich
• Uporczywie powracające i niepożądane myśli lub przymusowe wykonywanie danej czynności
• Rzadsze spotykanie się z przyjaciółmi lub ich unikanie
• Poczucie beznadziejności i braku wartości
• Niechęć do chodzenia do szkoły i brania udziału w normalnych zajęciach
• Nadużywanie alkoholu i innych substancji psychoaktywnych
• Uporczywe myśli o zrobieniu sobie krzywdy lub chęci śmierci
• Niezdolność do życia w zgodzie z innymi rówieśnikami
• Nie wykonywanie poleceń, brak reakcji na mowę, błędne odpowiadanie na pytania
• Problemy z czytaniem, pisaniem, liczeniem
• Nieprawidłowe relacje społeczne lub ich brak
• Nieprawidłowy i opóźniony rozwój mowy, mowa „dziwaczna”, stereotypowa
• Sztywność, stereotypowość i powtarzanie się danych wzorców zachowań, zainteresowań i aktywności
• Utrata wcześniej nabytych umiejętności u dziecka
• Występowanie mimowolnych, szybkich, powtarzających się ruchów ciała lub wokalizacji
• Moczenie się nocne, trudności z wydalaniem
• Brak energii i motywacji

Opracowano na podstawie: P.C.Kendall, „Zaburzenia okresu dzieciństwa i adolescencji”, wyd. GWP, Gdańsk 2004r.